Op station Weimar, wachtende op de trein naar Jena, zat ik naast een wat oudere Duitse man die tegen mij begon te praten en vroeg wat ik daar deed. Ik vertelde dat ik een paar dagen in Weimar was om te wandelen. Ik had daar de vorige dag het concentratiekamp bezocht en mij er over verbaasd dat Buchenwald al in 1937 was aangelegd. Ik vertelde hem dat ik vooral onder de indruk was van de tentoonstelling over de geschiedenis van Buchenwald. Maar ook van de vele gedenktekens over de Tweede Wereldoorlog en het National Socialisme in de stad Weimar, dat op 8 kilometer van Buchenwald ligt, en de aandacht in hiervoor in de musea die ik in Weimar bezocht. Zo was er een tentoonstelling over het Nationaal Socialisme in het Bauhaus Museum en in het Nietzsche Archief en in mei opent er een nieuw museum in Weimar over dwangarbeid tijdens het Nationaal Socialisme.

De man vroeg mij waar ik vandaan kom en ik vertelde dat ik uit Nederland kwam en vlak bij het voormalige kamp Amersfoort woonde dat dichter bij de stad ligt dan Buchenwald van Weimar, zo’n acht kilometer bergopwaarts, en lange tijd niet heb geweten wat zich daar precies heeft afgespeeld. De man keek mij aan en stelde toen dat ik dus uit het land André Rieu kwam, in zijn ogen de grootste Nederlander, die in zijn eentje in staat is over de grenzen heen mensen met elkaar te verbinden, meer dan onze politici. ‘Laat André Rieu optreden in Moskou en Petersburg en en dat zal meer helpen dan het sturen van al die wapens naar Oekraïne waardoor aan beide kanten elke dag weer veel soldaten sneuvelen’.

Een mooie gedachte, niet erg realistisch maar wel goed uit de mond van een Duitser te horen. Hij vertelde tevens als ‘Ossie’ onder het DDR regime jaarlijks verplicht naar het kamp te moeten om de viering van de overwinning op de nazi’s en de successen van van de communistische partij bij te wonen en het jammer te vinden dat er voor deze periode uit de Duitse geschiedenis in Weimar weinig aandacht was.

Een week later Westerbork bezocht, net als Buchenwald verborgen in de bossen, en schakel in de onmenselijke keten die vele joden, Roma en Sinti, politieke gevangen en homoseksuelen in de vernietigingskampen deden belanden. Velen van de 102.000 mensen die in Westerbork belanden en uiteindelijk overleden kwamen uit Kamp Amersfoort en gingen na Westerbork naar o.a. Buchenwald om, na een barre treinreis, te worden vermoord in vernietigingskampen zoals Auschwitz. De verhalen van de overlevenden in het herdenkingscentrum vertellen wat er kan gebeuren als mensen andere mensen niet meer als medemensen zien.

Terwijl ik in Buchenwald en Westerbork rond liep realiseerde ik mij dat ik zelf al ruim 40 jaar in Amersfoort woon op nog geen kilometer afstand van Kamp Amersfoort dat sinds de Tweede Wereldoorlog vooral bekend stond als een doorgangskamp voor dwangarbeiders locatie waar verzetsmensen zaten. Deze week kwam in het nieuws, op basis van een onderzoek van de historica Kluveld, dat vele Joden ook rechtsreeks vanuit Amersfoort werden gedeporteerd naar vernietigingskampen als Auschwitz, al eerder dan er vanuit Westerbork gebeurde. Kamp Amersfoort was dus niet alleen een doorgangskamp maar speelde in de oorlog een grote rol bij de vernietiging van Joden. Het classificeren van kampen vind ik overigens een hachelijke zaak, alle kampen waren immers schakels in de keten des doods en onderdeel van het systeem dat was gericht op uitroeing van mensen die niet in het Nationaal Socialistisch plaatje pasten.

Afgelopen week ontving ik een brief van de Gemeente Amersfoort waarbij ik werd uitgenodigd voor een informatieavond met betrekking tot een het plaatsen van een herdenkingsmonument voor de Joodse Amersfoortse slachtoffers, dit monument is gemaakt door Tamara Bron. Amersfoort telde in de oorlog zo’n 730 Joodse inwoners, meer dan de helft daarvan is in de oorlog vermoord. Ik ben al eerder op een informatieavond over dit project geweest en voorstander van dit monument, hoewel het eigenlijk schandalig is dat het bijna 80 jaar geduurd heeft voordat dit monument er kwam in Amersfoort. Juist in deze tijd, waarin het antisemitisme toeneemt en machthebbers in vele landen zich niet bekommeren om de mensenrechten van hun burgers, is het goed stil te staan bij wat er destijds is gebeurd.