Deze week bezocht ik het Rijksmuseum in Amsterdam en bleef ik hangen bij dit schilderij van Ferdinand Bol, een leerling van Rembrandt. Ferdinand Bol heeft tussen 1661 en 1663 een aantal schilderijen gemaakt voor de Amsterdamse Admiraliteit, het hoofdkwartier van de Amsterdamse marine, die werd bestuurd door gegoede Amsterdamse burgers en die daar ook nog een zakcentje aan over hielden. Deze Admiraliteit had niet alleen als doel Amsterdam te beschermen maar tevens onze handelsbelangen overzee te beschermen en waar mogelijk te expanderen. Een van de admiraals die het daar voor het zeggen had was Admiraal Michiel de Ruyter van wie Ferdinand Bol meerdere portretten heeft gemaakt. Het bovenstaand schilderij toont de Romeinse consul Titus Manilus Torquatus die zijn zoon laat onthoofden omdat deze een bevel heeft genegeerd en volgens het bijschrift in het Rijksmuseum wilde de Admiraliteit met dit schilderij uitdrukken dat gezagsondermijning steng zou worden bestraft en bestuurders altijd onpartijdig moeten zijn.

Robert D. Kaplan besteed in zijn boek ‘De geo-politieke tragedie’, met als ondertitel ‘De rol van angst, macht en het noodlot op het wereldtoneel’, aandacht aan de relatie tussen orde en chaos. Op basis van zijn ervaringen als journalist in het Midden Oosten stelt hij dat wij in het Westen sinds de Tweede Wereldoorlog gewend zijn geraakt aan een ordentelijk ingerichte samenleving en vrijheid en democratie als noodzakelijke voorwaarde zien om dit te bereiken. In Syrië en Irak heeft hij ervaren dat oorlog chaos, onvoorspelbaarheid en levensonzekerheid met zich mee brengt, waar wij ons in het Westen zorgen maken over thema’s als democratie en vrijheid, is overleven in landen waar het momenteel oorlog is, zoals Oekraïne, Gaza en Israel, prioriteit nummer één.

Het tragische van deze geo-politieke ontwikkeling is nu dat oorlogen nooit gewonnen kunnen worden en elk militair conflict levert uiteindelijk niet het door de strijdende partijen gewenste resultaat op. De huidige oorlogen tussen Rusland en Oekraïne maar ook tussen Israel en Hamas worden beide gevoerd vanuit het perspectief van een oorlog tussen goed en kwaad vanuit beide kanten. De machthebbers van beide partijen zullen zich een oorlog altijd rechtvaardigen vanuit het perspectief dat zij aan de goede kant staan en hun tegenstanders het kwaad . vertegenwoordigen. Kaplan citeert in zijn boek Hegel die in zijn ‘Hoofdlijnen van de rechtsfilosofie’ stelt dat een echte tragedie niet draait om een overwinning van het kwade over het goede, maar om het leed dat wordt veroorzaakt door het zegevieren van het ene goede over het andere goede. Daar zit wat in: als je de huidige geo-politieke conflicten volgt wordt de winst en verliesrekening altijd uitgedrukt in de personele en materiële schade die de ene partij bij de andere heeft aangericht en niet in de mate waarin de oorspronkelijke geo-polieke doelstellingen worden gerealiseerd.

Terug naar het schilderij van Ferdinand Bol dat duidelijk moet maken dat orde, ook al is de consequentie voor een machthebber persoonlijk dramatisch, in alle gevallen gehandhaafd met worden omdat als dat niet gebeurd het resultaat chaos en anarchie is en daarmee win je geen oorlog. Ook volgens Kaplan is een geordende samenleving altijd te prefereren boven een waar chaos en anarchie de boventoon voeren. Een goed voorbeeld daarvan momenteel is de situatie en in Noord-Gaza waar na de inval van Israel geen civiel gezag meer en het recht van de sterkste geldt. Daarbij komt dat de Israëlische premier Benjamin Netanyahu geen plan heeft wat met Gaza te doen als de militaire doelen zijn bereikt. Daartoe ben je als staat verplicht nadat je het militaire gezag hebt overgenomen en dien je in ieder geval de internationale organisaties de ruimte te geven de ergste nood te lenigen en maatregelen te nemen om de orde te herstellen zodat de burger zich veilig kunnen voelen. Niets doen is dan geen optie.

In de Volkskant van 12 februari spreekt het Internationale Rode Kruis van een onvoorstelbare situatie in Gaza-Stad, ‘een stad van puin en de dood’. De laatste keer dat het Rode Kruis er was en nog medische voorraden kon brengen, is ruim twee maanden geleden. ‘Sindsdien is er niemand meer geweest’, zegt woordvoerder Hisham Mhanna vanuit Rafah. ‘Er zit daar niemand van ons.’ Een humanitaire ramp speelt zich daar momenteel af terwijl de straten onveilig worden gemaakt door dieven en sluipschutters en chaos en anarchie heersen in grote delen van Gaza.

In zijn boek ‘De geo-politieke tragedie’ geeft Kaplan voorbeelden van machthebbers die blijk hebben gegeven van wat hij noemt ‘tragisch’ leiderschap waarbij zij een bepaalde mate van kwaad accepteren met als doel te voorkomen dat een conflict uit de hand loopt en een gunstige nachtbalans wordt gecreëerd waardoor groter leed wordt voorkomen. Voorbeelden daarvan zijn de toenadering van Nixon en Kissinger tot China terwijl de gewelddadigheden van de Culturele revolutie voortduurde me als doel een tegenwicht tegen de Sovjet-Unie te bereiken. Een ander voorbeeld dat hij noemt is Bush sr. die besloot na de invasie van Irak in Koeweit na de Amerikaanse troepen niet op te laten trekken naar Bagdad waardoor een machtsvacuüm in Irak zou zijn ontstaan met alle onvoorspelbare gevolgen van dien.