Wendy Brown doceert politieke theorie aan de Universiteit van California en heeft in mei 2018 een aantal lezingen gegeven die hebben geresulteerd in een boek met 5 lezingen over 1) het ontmantelen van de samenleving, 2) het onttronen van de politiek, 3) het vergroten en beveiligen van de persoonlijke levenssfeer, 4) religieuze vrijheid en de vrijheid van meningsuiting en 5) het kleiner wordende domein van blanke mannen. Alleen al vanwege deze onderwerpen de moeite waard om te lezen.
In de inleiding van het boek beschrijft Wendy Brown de overkoepelende vraag die ze wil beantwoorden en die is dat ze twijfelt aan de analyse dat de politieke omwenteling die in november 2016 door de verkiezing van Trump tot president plaats vond veroorzaakt werd door de neoliberale intensivering van de ongelijkheid. Belangrijk hierbij is op te merken dat Brown het neoliberalisme ziet als een ‘Global’ project waarbij de macht van de ‘nation state’ is overgedragen aan supranationale instituties zoals de WTO, de Worldbank en het IMF. Deze instituties hebben als voornaamste doel de barrières die vrijhandel mogelijk maken te slechten.
Het gevolg van deze globale marktwerking is echter geweest dat het kapitaal stroomt naar daar waar arbeid het goedkoopst beschikbaar is en het minst belasting hoeft te worden betaald. Hierdoor worden de leef en werkomstandigheden in de lagelonenlanden steeds slechter wat heeft geleid tot een massale migratie van Zuid naar Noord. En dit heeft dan weer tot gevolg gehad dat de levenstandaard vaan de arbeiders en middenklasse in het Noorden achteruit is gegaan en de inkomensverschillen zijn vergroot. Deze ontwikkeling heeft ook in Europa plaatsgevonden waarbij zij verwijst naar de opkomst van ultrarechtse partijen maar ook naar de Brexit beweging in de UK.
De opkomst van het neoliberalisme waarbij de marktwerking het voornaamste regulerende principe is niet alleen in het economische maar ook in het publieke domein heeft tot doel de staat in te richten ten dienste van de markt. Dit is niet primair een politiek project maar vooral een moreel project waarbij het bij de opkomst van racisme, het nihilisme, het fatalisme en ressentiment gaat om een veranderend waardensysteem gebaseerd op een neoliberale moraal die doordringt in de publieke en private levenssfeer. Neem bijvoorbeeld het conflict tussen religieuze vrijheid en de vrijheid van meningsuiting maar denk bijvoorbeeld ook aan de afnemende macht van witte mannen die hun machtpositie aangetast zien worden, allemaal ontwikkelingen die van invloed zijn op onze persoonlijke levenssfeer en te maken hebben met de verdeling van de macht in de samenleving..
Volgens Brown kan de globale intensivering van de ongelijkheid niet het radicale ondemocratische karakter en de opkomst van ondemocratische politieke stromingen verklaren. Zij stelt dat de ontwikkeling van het neoliberalisme samen met het opkomen van racisme, nihilisme, fatalisme en ressentiment heeft bijgedragen aan de huidige catastrofale situatie waarin wij ons nu bevinden. En dat is een situatie die volstrekt nieuw en uniek is en niet te vergelijken met enige andere historische situatie dan ook.
Racisme, het nihilisme, het fatalisme en ressentiment zijn allemaal uitingen van ongenoegen in de samenleving van mensen die het gevoel hebben er niet bij te horen en die de er andere normen en waarden op na houden dan die dominant zijn in onze samenleving en hun eigen normen en waarden beter vinden dan die van anderen: ze voelen zich superieur aan de anderen.
De vraag die zich dan opdringt is hoe je er als samenleving voor kan zorgen dat de mensen die zich tot deze stromingen aangetrokken voelen zich weer gaan confirmeren aan de dominante normen en waarden. Volgens mij is het daarbij van cruciaal belang dat sterke normen en waarden gedragen worden door een intrinsiek gevoel: je moet er zelf van overtuigd zijn dat deze waarden de beste zijn om na te streven.
Wendy Brown, In the Ruins of Neoliberalism: The Rise of Antidemocratic Politics in the West, Colombia University Press 2019.
Gerard Geerlings Coach & Mentor 